محمدحسین مروج کاشانی/

مدیرعامل بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی معتقد است کتاب «المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته» بزرگ‌ترین واژه‌نامه قرآنی در سراسر تاریخ اسلامی با ۱۵ قرن پیشینه و معتبرترین فرهنگ در گستره‌ای به درازای غرب تا شرق اسلامی در پنج قاره جهان است.

حجت الاسلام والمسلمین مرویان حسینی یادآور می‌شود: رهبر انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای(مد ظله العالی) در تقریظی المعجم را «دانشنامه بزرگ قرآن» خوانده‌اند.

شمار مجلدات المعجم به ۶۰ خواهد رسید

مدیرعامل بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی با اشاره به اینکه ۳۷ جلد از این اثر، شامل بیش از ۷۰۰ مدخل در ۳۴ سال فعالیت گروه قرآن بنیاد تولید شده است، خاطرنشان می‌کند: متوسط صفحات هر جلد ۹۰۰ صفحه بوده، پیش‌بینی می‌شود حروف مانده، یعنی از حرف شین تا یا در ۲۶ جلد دیگر تدوین شود تا شمار مجلدات این مرجع مهم به ۶۰ جلد برسد.

وی ادامه می‌دهد: المعجم دائرة‌ المعارفی‌ قرآنی با موضوعاتی همچون: غریب القرآن، متشابه القرآن، وجوه و نظائر، اختلاف قرائات، اعراب، معانی القرآن، فقه اللغه، علوم و معارف و اعجاز ادبی است. مدخل‌ها براساس‌ ماده‌ اصلی‌ کلمات‌ تنظیم‌ شده‌ و هر مدخل‌ از جنبه‌های‌ مختلف‌ علوم‌ قرآنی‌ مورد بررسی‌ قرار گرفته‌ است‌. آغاز هر مدخل‌، بررسی لغوی‌ مبتنی بر دانش‌ ریشه‌شناسی‌ لغوی است.

حجت الاسلام والمسلمین مرویان حسینی می‌گوید: می توان کتاب المعجم را در چهار رده از رده‌بندی پژوهش‌های قرآنی طبقه‌بندی کرد که عبارتند از مفردات، اعلام قرآن، اعجاز و تفسیر موضوعی. در واقع می‌توان آن را با توجه به گستردگی ابعادی که در حوزه لغات قرآنی به آن پرداخته، در میان هر یک از این چهار رده قرار داد. آشنایی با میراث لغوی قرآن کریم کارآمدی مهم دیگر این کتاب است، به طوری که مخاطبان را با مهم‌ترین منابع، از آثار کهن تا جدیدترین کتاب‌های حوزه لغت قرآن آشنا می‌کند. همچنین نظریه شناسی و آشنایی با آرای لغت پژوهان در ۱۴ قرن گذشته و نیز مقایسه تفاوت دیدگاه‌های آن‌ها از جمله ویژگی‌های این کتاب است.

وی تصریح می‌کند: از دیگر خصوصیات مهم این کتاب، بحث‌های تحلیلی و اجتهادی تفسیری آن به عنوان «الاستعمال القرآنی» است که به سیاق آیات در فهم معنای کلمات قرآن – و تفسیر قرآن به قرآن – و توجه به ریشه لغوی کلمه – و تکرار کلمه در آیات قرآن – توجه شده و دربردارنده بهره‌ای فراوان است.

مدیرعامل بنیاد پژوهش‌های اسلامی با تأکید بر ویژگی تقریبی بودن این اثر می‌افزاید: آرای‌ افزون بر ۲۲۰ تن از دانشمندان صاحبنظر اعم از ادیب و مفسر مورد توجه قرار گرفته و افزون بر ۳۰۰ منبع و مأخذ برای تحریر آن مطالعه و فیش‌برداری شده که بیش از نیمی از آن‌ها بازتاب دهنده آرای اندیشمندان اهل سنت است.

وی می‌گوید: آیت‌الله استاد محمد واعظ زاده خراسانی به عنوان مدیر این کلان‌طرح علمی ـ پژوهشی، نخستین دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی است. کتاب المعجم گام عملی برای تقریب بین مذاهب اسلامی است و در این کتاب توجه خاص به نقل نظریات علمای جهان اسلام اعم از شیعه و اهل سنت شده و آرای همه بدون جهت‌گیری خاص در این کتاب نقل و به همین علت با استقبال بسیاری از سوی دانشمندان مذاهب مختلف اسلامی روبه‌رو شده است.

۳۷ جلد المعجم حاصل ۳۵ سال پژوهش

مدیرگروه مطالعات قرآنی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی هم می‌گوید: تلاش می‌کنیم تا سه جلد دیگر شامل جلدهای ۳۸، ۳۹ و ۴۰ کتاب المعجم فی فقه لغة القرآن و سربلاغته تا پایان سال جاری چاپ و منتشر شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمد حسن مؤمن‌زاده می‌افزاید: از سال ۱۳۶۳ و با همت استاد مرحوم آیت‌الله محمد واعظ ‌زاده خراسانی(ره) مقدمات و فراهم آوردن زمینه انتشاراین کتاب انجام شد و تاکنون ۳۷ جلد ازاین کتاب غنی و ارزشمند منتشر شده و انتظار می‌رود تا تعداد جلدهای این کتاب به ۷۰ جلد هم برسد.

وی در مورد این کتاب توضیح داد: این کتاب یکی از دو اثر فاخر بعد از انقلاب اسلامی ایران در دانش لغت پژوهشی قرآن کریم و مایه مباهات و سرافرازی ایران اسلامی و جهان تشیع است.

این مقام مسئول اظهار داشت: تاکنون فعالیت بر روی واژگان قرآنی در این گستردگی که کتاب المعجم به آن پرداخته، انجام نشده است و نخستین ویژگی این کتاب، موسوعه بودن آن است که می‌تواند جایگاه کشور و متولی خود را بالا برده و ارتقا دهد.

حجت‌الاسلام والمسلمین مؤمن‌زاده تصریح می‌کند: این اثر در کشورهای مختلف جهان مانند مصر، سوریه، عراق و... از استقبال فراوانی برخوردار شده است و در سال گذشته دانشگاه الازهر مصر تقاضای پنج جلد از این کتاب را کرد و چند روز گذشته هم در مراسمی در کشور هندوستان و با حضور وزیر فرهنگ و معارف این کشوراز این کتاب رونمایی شد.

این مدیرگروه مطالعات قرآنی درباره برخی از ویژگی‌های این کتاب خاطرنشان کرد: از دیگر ویژگی‌های این کتاب، جایگاه علمی و علوم قرآنی این اثر است. جایگاه بلند این کتاب در پژوهش‌های قرآنی کاملاً مشهود و محسوس است.

حجت الاسلام والمسلمین مؤمن‌زاده ادامه داد: آشنایی با میراث لغتی قرآن کریم، کارآمدی مهم دیگر این کتاب است، به طوری که مخاطبان را با مهم‌ترین، کهن‌ترین و جدیدتری کتاب‌های حوزه لغت قرآن آشنا می‌کند. همچنین نظریه شناسی و آشنایی با آرای لغت پژوهان در ۱۴ قرن گذشته و نیز مقایسه تفاوت دیدگاه‌های آن‌ها از جمله ویژگی‌های دیگر این کتاب است.

این قرآن پژوه با اشاره به اینکه کتاب المعجم گام عملی برای تقریب بین مذاهب اسلامی است، می‌افزاید: در این کتاب توجه خاص به نقل نظریات علمای جهان اسلام (شیعه و سنی) شده و آرای همه بدون جهت‌گیری خاص در این کتاب نقل شده است.